Nauczyciele w szkołach publicznych i w innych publicznych placówkach systemu oświaty pracują na mocy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. (Karta Nauczyciela). Ustawa ta szczegółowo określa warunki pracy nauczycieli, ich obowiązki, prawa oraz precyzuje stopnie awansu zawodowego i wysokość wynagrodzenia nauczycieli. Z kolei nauczyciele ze szkół niepublicznych zatrudniani są na mocy powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy lub kodeksu cywilnego.
W roku szkolnym 2017/18 we wszystkich typach szkół i placówek wychowania przedszkolnego pracowało 509,8 tys. nauczycieli (w przeliczeniu na pełne etaty nauczycielskie), tj. o 2,3% więcej niż w roku poprzednim. Obecnie sektor publiczny obejmuje 86,6% wszystkich etatów nauczycielskich, z których znaczna większość znajdowała się w placówkach pozostających w gestii gmin (63,2% ogółu nauczycieli). Sektor prywatny obejmuje 13,4% etatów nauczycieli (w roku poprzednim odsetek ten wynosił 13,0%).
Największa grupa nauczycieli pracowała w szkołach podstawowych (222,7 tys. pełnych etatów) oraz w gimnazjach (65,9 tys.). Kadra dydaktyczna szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych (łącznie z policealnymi) w roku szkolnym 2017/18 liczyła 117,3 tys. nauczycieli (pełnozatrudnionych i niepełnozatrudnionych w przeliczeniu na pełne etaty). Najliczniejszą grupę wśród nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych stanowili nauczyciele techników – 37,0% pełnych etatów nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych. Drugą dużą grupę stanowili nauczyciele liceów ogólnokształcących (34,2%). W pełnym wymiarze czasu pracy zatrudniona była zdecydowana większość nauczycieli w przedszkolach (92,9% etatów), szkołach podstawowych (86,4%) i gimnazjach (81,6%).
W szkołach ponadgimnazjalnych odsetek nauczycieli pełnozatrudnionych wynosił 79,4% w branżowych szkołach I stopnia, 73,4% w liceach ogólnokształcących i 83,0% w technikach. Natomiast nauczyciele pracujący w szkołach policealnych znacznie częściej niż kadra innych typów szkół zatrudnieni byli w niepełnym wymiarze czasu pracy (odsetek pełnozatrudnionych wynosił tam 29,4%).
W roku szkolnym 2017/18 przeciętna liczba uczniów przypadających na jednego nauczyciela nie uległa znaczącej zmianie w większości typów szkół w porównaniu z poprzednim rokiem szkolnym, jedynie w szkołach policealnych wskaźnik ten zmniejszył się o 2,7 p.proc i wyniósł 32,5. W pozostałych typach szkół liczba uczniów przypadająca na jednego nauczyciela obniżyła się nieznacznie.
Jednym z ważniejszych aspektów dotyczących rozwoju zawodowego nauczycieli jest ich awans zawodowy. W Karcie Nauczyciela ustawodawca określił możliwości awansu nauczycieli według czterostopniowej skali. Kariera rozpoczyna się od stopnia stażysty. Po roku pracy i po uzyskaniu pozytywnej oceny z egzaminu można uzyskać stopień nauczyciela kontraktowego. Po kolejnych trzech latach oraz złożeniu dokumentów potrzebnych do przeprowadzenia egzaminu kwalifikującego oraz uzyskaniu pozytywnego wyniku w tego egzaminu, nauczyciel uzyskuje mianowanie. Następnie możliwe jest uzyskanie najwyższego stopnia, to jest stopnia nauczyciela dyplomowanego. W roku szkolnym 2017/18 większość kadry pedagogicznej stanowili nauczyciele dyplomowani (55,4%). Nauczyciele mianowani stanowili 21,6% kadry, nauczyciele kontraktowi – 15,5%, stażyści – 4,4%, a nauczyciele bez stopnia awansu stanowili 3,1%. W porównaniu z poprzednim rokiem szkolnym, odsetek nauczycieli dyplomowanych wzrósł o 0,5 p.proc., a kontraktowych o 0,4 p.proc., natomiast odsetek nauczycieli mianowanych spadł o 1,5 p.proc., Zmiany te wynikają z przewidzianej w Karcie Nauczyciela ścieżki awansu zawodowego, która preferuje nauczycieli z długim stażem pracy.
Największy udział nauczycieli dyplomowanych odnotowano w liceach ogólnokształcących (68,6%), gimnazjach (67,9%) oraz szkołach podstawowych (60,8%), a najmniejszy w szkołach policealnych (23,0%) i przedszkolach (29,6%). Udział nauczycieli nieposiadających stopnia awansu zawodowego był najwyższy w szkołach policealnych (48,6%) i placówkach wychowania przedszkolnego (8,1%).
