Na mocy rozkazu dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”, 1 sierpnia 1944 r. o 17.00 wybuchło Powstanie Warszawskie – największa akcja zbrojna podziemia w okupowanej przez Niemców Europie.
Przez 63 dni żołnierze Armii Krajowej prowadzili heroiczną i osamotnioną walkę.
Celem powstańców było wyzwolenie Warszawy spod niemieckiej okupacji. Powstanie, planowane na kilka dni upadło 3 października. W jego wyniku zginęło ok. 18 tys. żołnierzy Armii Krajowej oraz ok. 180 tys. cywilnych mieszkańców Warszawy. Po kapitulacji Warszawa została doszczętnie zniszczona przez Niemców. To jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w historii Polski.
Tragiczna decyzja
O podjęciu walk w stolicy zadecydowano 21 lipca 1944 r. na spotkaniu generałów Tadeusza Komorowskiego, Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” i Tadeusza Pełczyńskiego „Grzegorza”.
Dowódcy Powstania Warszawskiego
Żołnierze i stan uzbrojenia w Powstaniu Warszawskim
W dniu wybuchu powstania warszawskiego Okręg Warszawa AK i podporządkowany mu Kedyw (Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej AK) liczył ponad 40 tys. żołnierzy, a łącznie z siłami porządkowymi AK – nawet 58 tys. Do wystąpienia zbrojnego przeciwko niemieckiemu okupantowi 1 sierpnia 1944 r. przystąpiło ok. 25 tys. osób. W trakcie prac nad „Wielką ilustrowaną encyklopedią powstania warszawskiego” zebrano informacje o 48 183 osobach, które zostały zidentyfikowane jako żołnierze powstania.
Większość powstańców była żołnierzami AK. Do powstania dołączyli również członkowie innych niepodległościowych formacji zbrojnych, m.in. Armii Ludowej, Narodowych Sił Zbrojnych oraz nieliczni (ukrywający się po pacyfikacji powstania w getcie warszawskim) przedstawiciele Żydowskiej Organizacji Bojowej.
Niemcy użyli do walki z powstańcami – w różnych odstępach czasu – ogółem około 50 tysięcy żołnierzy. Charakterystyczną cechą sił niemieckich tłumiących powstanie był liczny udział w walce jednostek kolaboracyjnych złożonych z byłych obywateli ZSRR.
politycznej Powstania Warszawskiego, Warszawa 1985, s. 143, 268―269, 287, 312; A. Przygoński, Powstanie Warszawskie, w: Problemy wojny i okupacji 1939―1944, praca zbiorowa pod red. W. Góry i J. Gołębiowskiego, Warszawa 1969, s. 446―464.
1 sierpnia 1944 r. do dyspozycji żołnierzy było tylko 2500 pistoletów, 1475 karabinów, 420 pistoletów maszynowych, 94 ręczne karabiny maszynowe, 20 ciężkich karabinów maszynowych. Posiadano także broń produkowaną przez AK we własnym zakresie: miotacze ognia, butelki zapalające, pistolety „błyskawice”, granaty („sidolówki” i „filipinki”).
A wszystko w liczbie pozwalającej na uzbrojenie zaledwie kilku tysięcy, a nie ponad dwudziestu tysięcy ludzi. Broń i amunicję zdobywano na przeciwniku albo otrzymywano dzięki alianckim zrzutom. Wobec bombardowań prowadzonych przez Luftwaffe i artylerię Wehrmachtu powstańcy pozostawali jednak bezbronni.
Straty
Zginęło ok. 18 tys. powstańców, a 25 tys. zostało rannych. Poległo lub zaginęło również około 2,3 tys. żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego gen. Zygmunta Berlinga, którzy usiłowali pomóc walczącej stolicy. Straty wśród ludności cywilnej były ogromne i wynosiły ok. 180 tys. zabitych.
Straty niemieckie (łącznie z walczącymi po stronie Niemców) w czasie walk w Warszawie wyniosły około 16 tys. (zabitych, rannych i zaginionych żołnierzy). Niezrealizowanie założonych celów i ogromne straty poniesione przez stronę polską w wyniku powstania powodują, iż decyzja o jego rozpoczęciu do dziś wywołuje kontrowersje.
a) Dane szacunkowe. b) W różnych opracowaniach istnieją bardzo poważne rozbieżności dotyczące wielkości zrzutów, np. zrzuty amerykańskie i brytyjskie szacowane są od 36 do 104 t broni, amunicji i zaopatrzenia, a rosyjskie ― od 55 do 268 t; w tablicy podano zrzuty broni, które dotarły do powstańców.
