Konsumpcja polskich gospodarstw domowych po 1989 r.

Od lat 90. XX w. poziom życia polskich rodzin zdecydowanie się poprawił. W 1993 r. prawie 90 proc. Polaków deklarowało, że żyje skromnie lub średnio, a prawie 10 proc. – że bardzo biednie [4].

Na przestrzeni lat stale wzrastał odsetek osób deklarujących dobrą sytuację materialną. W 2018 r. prawie 80 proc. Polaków żyło średnio lub dobrze, a jedynie 2 proc. deklarowało, że są bardzo biedni. Natomiast najbardziej stabilna była grupa żyjących bardzo dobrze, która nigdy nie przekroczyła 2 proc. społeczeństwa. Potwierdzają to wyniki badań GUS, według których stale zmniejsza się odsetek osób żyjących poniżej granicy ubóstwa. Od początku lat 90. wyposażenie gospodarstw domowych zmieniało się sukcesywnie w kierunku pomnażania dóbr trwałego użytku. Skokowo wzrosło posiadanie sprzętów, które w tamtym okresie stawały się dopiero popularne w Polsce, tj. komputerów (wzrost od 1993 r. o prawie 70 pkt. proc.), kuchenek mikrofalowych (o ponad 55 pkt. proc.) czy zmywarek do naczyń (o ponad 30 pkt. proc.) [5].

W przypadku innych akcesoriów nie zanotowano większych zmian – wyposażenie gospodarstw domowych w telewizory, pralki, odkurzacze i lodówki przez wszystkie te lata przekraczało 90 proc. Obecnie to brak potrzeb, a nie pieniędzy częściej decyduje o posiadaniu określonego sprzętu. Wynika to z poprawy kondycji finansowej gospodarstw domowych, ale też korzystniejszych cen oraz łatwiejszego dostępu do kredytów, pożyczek i zakupów ratalnych. → Od 1995 r. znacząco zmniejszyły się wydatki polskich gospodarstw domowych na żywność i napoje bezalkoholowe – ich udział w wydatkach ogółem zmniejszył się z prawie 30 proc. do niespełna 17 proc. [6].

Zmalały również tzw. wydatki niezbędne, czyli łączne wydatki na żywność oraz wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego, które w 1995 r. przekraczały 47 proc., a w 2017 r. zbliżały się do 38 proc. Może to wskazywać na poprawę poziomu życia gospodarstw domowych, choć w przypadku niektórych z nich może mieć to bardziej wymuszony charakter i wynikać z przeznaczania większych środków na inne niezbędne (pozażywnościowe) cele przy ograniczonych dochodach. Na przestrzeni lat najbardziej wzrósł udział wydatków na zdrowie (ponad dwukrotnie) i transport (o 45 proc.), natomiast zmniejszyły się wydatki na odzież i obuwie (o 36 proc.). Stosunkowo duży wzrost spożycia usług konsumpcyjnych spowodowany jest prawdopodobnie rosnącą komercjalizacją usług społecznych.

Dokonujące się od początku lat 90. zmiany w strukturze konsumpcji gospodarstw domowych spowodowane były przede wszystkim systematyczną poprawą sytuacji dochodowej rodzin i różnym tempem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, co powodowało, że pewne grupy produktów i usług z biegiem lat stawały się relatywnie tańsze, a więc bardziej dostępne dla szerszej grupy społeczeństwa. W wyniku zmian systemowych po 1989 r. sytuacja polskich gospodarstw domowych znacznie się zmieniła. Stały się bogatsze, lepiej wyposażone, przeznaczające mniejszą część wydatków na dobra niezbędne. Zmiana ustroju na demokratyczny pozwoliła też na szybsze przenikanie się wzorów konsumpcji i zachowań konsumentów w Polsce i na świecie.

[4] CBOS (2018), Materialne warunki życia, https://cbos.pl/ SPISKOM.POL/2018/K_047_18.PDF [dostęp: 24.05.2019]; CBOS (2009), Materialny wymiar życia rodzin, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_061_09.PDF

[dostęp: 28.05.2019]

. [5] GUS (2018), Budżety gospodarstw domowych w 2017 r., Warszawa, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/ budzety-gospodarstw-domowych-w-2017-r-,9,12.html

[dostęp: 24.05.2019]

; GUS (1994), Budżety gospodarstw domowych w 1993 r., Warszawa. [6] Final consumption expenditure of households by consumption purpose (COICOP 3 digit) [nama_10_co3_p3], http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitView TableAction.do [dostęp: 28.05.2019].