Obecnie nie zadaje się już pytania, „czy” religijność społeczeństwa polskiego się zmienia, bo dokumentują to liczne badania, międzynarodowe i krajowe – także badania CBOS, które będą tu analizowane. Pytamy raczej, „jak” to się dzieje: na czym ten proces polega, jakie są jego mechanizmy, jakie czynniki go przyspieszają.
W Polsce spadek poziomu praktykowania religijnego dokonuje się dużo szybciej wśród osób najmłodszych
Analiza kohortowa dowodzi, że mamy do czynienia zarówno z widocznymi zmianami międzygeneracyjnymi – z pokolenia na pokolenie spada poziom wiary religijnej i regularnych praktyk religijnych, a rośnie – niepraktykowania (choć trzeba powtórzyć, że proces ten przebiega niejednakowo w kolejnych pokoleniach), jak i wewnątrzgeneracyjnymi – w miarę wchodzenia w dorosłość i wraz z upływem czasu spada poziom wiary religijnej i regularnych praktyk religijnych, a rośnie – niepraktykowania.
Najmłodsza kohorta wiekowa jakby „odleciała” od „reszty” społeczeństwa, od swoich rodziców i dziadków, od edukacji religijnej w szkole, od Kościoła. O ile jeszcze millenialsi w momencie wchodzenia w dorosłość byli pod względem wiary religijnej podobni do starszych pokoleń, a nawet gorliwiej niż starsi praktykowali, to najmłodsza kohorta wiekowa już w punkcie startu była mniej religijna i podlegała gwałtownej zmianie wewnątrzgeneracyjnej.
Co za to odpowiada?
Zmiany instytucji rodziny i słabość religijnego wychowania w rodzinie? Niepowodzenie religijnej edukacji w szkole? Instytucja Kościoła, która nie tylko stała się nieatrakcyjna, ale wręcz odstręczająca? Jakieś trudne do określenia wpływy? Czyje? Czego? Zachodu, Unii Europejskiej, internetu…? A skoro pytamy o „motory” odchodzenia najmłodszych od wiary i praktyk religijnych, to nasuwają się pytania o „hamulce”, które spowalniają te procesy wśród starszych pokoleń. Czy w starszym wieku nie zmienia się łatwo fundamentalnych przekonań światopoglądowych?
Czy pamięć komunizmu, czy doświadczenia „czasów Jana Pawła II” stanowią rodzaj antysekularyzacyjnej szczepionki? Wprawdzie to nie starsze pokolenia są tu w centrum uwagi, ale próba odpowiedzi na te pytania może wskazać, czego zabrakło najmłodszym.
Deklaracje udziału w praktykach religijnych poszczególnych kohort wiekowych w okresie 1992–2021
Zależność udziału w praktykach religijnych od wieku jest bardzo silna. W najmłodszej grupie wiekowej spada odsetek regularnie praktykujących – z 69% do 23% – i rośnie niepraktykujących – z 7,9% do 36%.
Wart podkreślenia jest fakt, że o ile proces zarzucania regularnych praktyk religijnych w trzech najstarszych kohortach przebiega stopniowo (w różnych tempie, ale stopniowo), to w pokoleniu X wyraźnie przyspiesza koło roku 2016, w pokoleniu millenialsów – koło roku 2018, a w najmłodszej kohorcie jest to nieprzerwany, gwałtowny „zjazd”. Natomiast odsetki niepraktykujących we wszystkich kohortach wiekowych rosną od około 2017 roku, oczywiście najgwałtowniej w dwóch
najmłodszych kohortach.
Komunikat z badań CBOS „Religijność młodych na tle ogółu społeczeństwa”. Jest to analiza deklaracji wiary i deklaracji częstości chodzenia do kościoła. Dane pochodzą z badań CBOS zrealizowanych od marca 1992 r. do sierpnia 2021 r. (włącznie).
