Od początku lat 90. zaszły daleko idące zmiany dotyczące funkcji gospodarczej polskiej wsi. Zmiany te polegały (i wciąż polegają) przede wszystkim na tym, że coraz mniejsza część osób mieszkających na wsi zatrudniona jest w rolnictwie, a także na tym, że coraz mniejsza część dochodu tych osób pochodzi z pracy w gospodarstwie rolnym.
W 2018 r. 1,4 mln osób mieszkających na wsi pracowało w rolnictwie.
Osoby te stanowiły 12 proc. osób w wieku 15 lat lub więcej zamieszkujących wieś (12,1 mln) oraz 22 proc. pracujących mieszkańców wsi. Odsetek zatrudnionych w rolnictwie zmalał ponad dwukrotnie w porównaniu z 1995 r., w którym osoby pracujące w gospodarstwach rolnych stanowiły niemal 53 proc. ogółu pracujących mieszkańców wsi. Co jednak istotne, rosnący udział osób pracujących poza rolnictwem nie jest jedynie trendem obserwowanym w pierwszych dwóch dekadach transformacji ustrojowej, lecz również trendem obserwowanym obecnie. Między latami 2016 a 2018 udział osób zatrudnionych w gospodarstwach rolnych spadł o 2,3 pkt. proc.
Równocześnie od początku transformacji rośnie odsetek osób mieszkających na wsi zatrudnionych w pozostałych sektorach gospodarki. Udział osób pracujących w usługach wzrósł z 24,4 proc. w 1995 r. do 44 proc. w 2018 r., a udział osób zatrudnionych w produkcji i budownictwie z 22,8 proc. do 34 proc. Istotną kategorię stanowią osoby będące członkami gospodarstw domowych prowadzących gospodarstwo rolne, zatrudnione poza rolnictwem, potencjalnie pomagające nieodpłatnie w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. W 2018 r. liczebność tej grupy wyniosła 1 mln osób.
Zatrudnienie ludności wiejskiej w wieku 15+ według sektorów gospodarki (w proc.)
Mieszkańcy polskiej wsi w niewielkiej mierze utrzymują się z rolnictwa. W 2018 r. dochody z tego źródła stanowiły zaledwie 10,5 proc. wszystkich dochodów mieszkańców wsi, podczas gdy w 2004 r. udział ten wynosił 13,1 proc. Równocześnie pomiędzy rokiem 2004 a 2018 wzrósł udział dochodów pochodzących z wykonywanej pracy najemnej – z poziomu 36,9 proc. w 2004 r. do poziomu 47,6 proc. w 2018 r. Z kolei udział dochodów pochodzących ze świadczeń społecznych spadł z poziomu 39 proc. w 2004 r. do 32 proc. w 2018 r.
Struktura dochodów osób mieszkających na wsi w 2018 r. (w proc.)
Zmiany, które zaszły w aktywności zawodowej mieszkańców wsi oraz źródeł ich dochodów, związane są z dokonującym się procesem konsolidacji polskiego rolnictwa. Od 2010 r. do 2018 r. liczba gospodarstw rolnych o powierzchni użytkowej powyżej 1 ha zmniejszyła się o 83 tys., przy czym o 15,6 tys. wzrosła liczba gospodarstw rolnych o powierzchni użytkowej powyżej 20 ha.
Mimo dokonującego się procesu transformacji polskiego rolnictwa nadal 52,3 proc. wszystkich gospodarstw rolnych w Polsce stanowią gospodarstwa najmniejsze – o powierzchni do 5 ha. Z kolei według danych Eurostatu w 2016 r. odsetek zatrudnionych w rolnictwie wynosił w Polsce 10,1 proc. i był ponad dwukrotnie wyższy niż średnia unijna (4,4 proc.) i znacznie wyższy niż we Francji i Niemczech, w których wynosiło odpowiednio 2,6 proc. oraz 1,3 proc. [7].
[7] https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/ index.php?title=Farmers_and_the_agricultural_labour_ force_-_statistics&oldid=431368#Fewer_farms.2C_fewer_ farmers [dostęp: 29.09.2020].
