Internet i media społecznościowe radykalnie zmieniły sposób, w jaki ludzie komunikują się z przyjaciółmi, znajomymi czy rodziną. Warto pamiętać, że wejście w cyfrowy świat może wiązać się z wieloma zagrożeniami. Dzieci i młodzież są bardziej narażeni na agresję i cybernękanie w mediach społecznościowych niż w życiu offline, ze względu na anonimowość internetu.
Z internetu korzystają już 4 letnie dzieci
Aby lepiej zrozumieć skalę, w jakim dzieci korzystają z mediów społecznościowych i odkryć zagrożenia z tym związane. ExpressVPN, lider w branży VPN przeprowadził wywiad z ponad 2000 dzieci w wieku od 4 do 13 lat w USA i Wielkiej Brytanii, które mają dostęp do Internetu, a także z ich rodzicami lub opiekunami. Jednym z ciekawszych spostrzeżeń z badania jest wniosek, że niektóre 4-latki spędzają 21 minut dziennie na przeglądaniu social mediów.
Dlaczego internet sprzyja agresji?
Znęcanie się rówieśników nad kolegami nie jest niczym nowym, ale dzięki nowym technologiom agresorzy mają znacznie ułatwione zadanie. Eksperci i psychologowie podkreślają, że internet oferuje nie tylko dużą anonimowość, ale też zapewnia dystans między sprawcą a jego ofiarą. Dlatego w przeciwdziałaniu cyberprzemocy niezwykle ważna jest rola rodziców, których w istotnym stopniu powinni wspierać nauczyciele, służby państwowe oraz odpowiednie zapisy prawne.
Co to jest cyberprzemoc?
Cyberprzemoc to powtarzające się umyślne działanie sprawców dokonujących swoich czynów z wykorzystaniem narzędzi internetowych w tym funkcji dostępnych na forach czy mediach społecznościowych. Najczęściej mamy do czynienia z prześladowaniem, zastraszaniem, nękaniem i wyśmiewaniem ofiar.
Cyberprzemoc przybiera różnorakie formy – może to być rozsyłanie kompromitujących materiałów (np. zdjęć i filmów), włamywanie się na konta pocztowe i konta komunikatorów w celu rozsyłania prywatnych lub fałszywych informacji, tworzenie ośmieszających lub dyskredytujących stron www, memów, fałszywych blogów i profili na portalach społecznościowych.
Cyberprzemoc charakteryzuje się wysoką anonimowością sprawcy oraz „ogromną siłą rażenia”. Jest szczególnie groźna, gdy jest kierowana w stosunku do dzieci.
Skutki cyberprzemocy doświadczanej w social mediach
Ofiary cybernękania mogą doświadczać szeroko zakrojonych skutków, w tym problemów ze zdrowiem psychicznym, gorszych wyników w nauce, chęci porzucenia szkoły, a nawet w skrajnych przypadkach, samobójstwa. W Polsce o problemie przemocy rówieśniczej z użyciem internetu zrobiło się głośno wraz z historią gdańskiej gimnazjalistki, która była ofiarą takiej przemocy i popełniła samobójstwo. Jedną z przyczyn samobójstwa było nagranie kamerą w telefonie komórkowym aktu krzywdzenia dziewczyny. Podejrzewano, że groźba upublicznienia zarejestrowanego filmu przyczyniła się do tragicznego finału tej historii.
Skala przemocy w Polsce
Problem przemocy rówieśniczej w sieci rozpoznawany był przez Fundację Dzieci Niczyje i firmę badawczą Gemius S.A. (Badanie on-line „Przemoc rówieśnicza a media elektroniczne” styczeń 2007 FDN, Gemius S.A., N=891 internautów w wieku 12–17 lat szerzej omówione przez Najwyższą Izbę Kontroli.) W toku badań pytano dzieci o: przemoc werbalną w sieci (wulgarne wyzywanie, poniżanie, ośmieszanie, straszenie, szantaż), rejestrowanie filmów i zdjęć wbrew ich woli, publikowanie w sieci filmów, zdjęć i informacji ich ośmieszających oraz o podszywanie się w sieci pod dziecko przez inne osoby. Respondenci pytani byli również o ich odczucia i reakcję w danej sytuacji oraz proszeni o próbę określenia sprawcy zdarzenia. Aż 52% internautów w wieku 12-17 lat przyznało, że za pośrednictwem Internetu lub telefonii komórkowej miało do czynienia z przemocą werbalną – niemal połowa badanych doświadczyła wulgarnego wyzywania (47%), co piąty poniżania, ośmieszania i upokarzania (21%), a co szósty straszenia i szantażowania (16%).
Najbardziej negatywne reakcje towarzyszyły przypadkom poniżania – zdenerwowanie (59%), strach (18%) lub wstyd (13%). Jedynie 30% dzieci deklarowało, że taka sytuacja nie robi na nich żadnego wrażenia. Nieznacznie niższy poziom negatywnych emocji towarzyszył sytuacjom straszenia i szantażu w sieci. Mimo to, blisko połowa dzieci nie informowała nikogo o takich przypadkach. Jedynie co dziesiąte dziecko informowało o tym swoich rodziców lub nauczyciela. Ponad połowa nastoletnich internautów (57%) przyznała, że była przynajmniej raz obiektem zdjęć lub filmów wykonanych wbrew jej woli.
Jak z tym walczyć?
Aby chronić dzieci przed tymi zagrożeniami, pedagodzy, nauczyciele i rodzice muszą być świadomi zagrożeń i podejmować kroki w celu zablokowania dostępu do nieodpowiednich treści. Powinni również znać popularne aplikacje i serwisy społecznościowe, z których mogą korzystać dzieci, aby być na bieżąco z potencjalnymi zagrożeniami. Wreszcie, korzystne może być zainstalowanie programu kontroli rodzicielskiej na dowolnym urządzeniu z dostępem do internetu, aby zapewnić dzieciom bezpieczeństwo również w tej sferze.
W procesie zapobiegania i przeciwdziałania cyberprzemocy wśród dzieci i młodzieży istotną rolę odgrywają również szkoły i jednostki policji. Szkoły poprzez realizację programów profilaktycznych i wychowawczych prowadzonych przy udziale funkcjonariuszy Policji, nakierowują w ramach zajęć szkolnych młodzież szkolną na właściwe wzorce postaw i zachowań.
Niestety pedagodzy i nauczyciele często nie doceniają zagrożeń związanych z korzystaniem przez dzieci z mediów społecznościowych. Pomimo faktu, że cybernękanie, mowa nienawiści, nieodpowiednie treści i inne zagrożenia online mogą mieć ogromny wpływ na dobre zdrowie psychiczne i samopoczucie dzieci i młodzieży, wielu nauczycieli nie czuje się odpowiednio przygotowanych do rozwiązywania tych problemów. W rezultacie często nie są w stanie chronić swoich uczniów przed potencjalnymi zagrożeniami związanymi z korzystaniem z mediów społecznościowych.
Techniczne możliwości blokowania dostępu dzieci do nieodpowiednich treści
Na rynku dostępnych jest wiele rozwiązań technicznych blokujących dostęp dzieci do nieodpowiednich treści. Rodzice i opiekunowie mogą ustanowić kontrolę rodzicielską na urządzeniach, aby odfiltrować określone rodzaje treści lub ograniczyć dostęp do niektórych witryn. Mogą również ograniczyć czas, jaki dziecko spędza w internecie lub selekcjonować dostęp do niektórych aplikacji i stron internetowych. Chociaż te środki mogą częściowo blokować niechciane treści, nie gwarantują pełnej ochrony przed zagrożeniami internetowymi. Należy mieć świadomość, że cyberprzestępcy i inni przestępcy mogą znaleźć sposoby na ominięcie tych kontroli i nadal docierać do bezbronnych dzieci.
Wyniki ankiety ExpressVPN dodatkowo potwierdzają fakt, że zwalczanie zagrożeń internetowych nie jest zadaniem prostym i dającym gwarancję 100% skuteczności.
Edukowanie dzieci na temat bezpieczeństwa w internecie, monitorowanie ich działań i otwarte rozmowy na temat potencjalnych zagrożeń to wszystko składa się na zminimalizowanie zagrożeń. Podsumowując, należy pamiętać, że chociaż rozwiązania techniczne mogą pomóc w ochronie przed niektórymi formami cyberprzemocy, najlepszą obroną jest edukacja dzieci na temat zagrożeń związanych z komunikacją online.
