Niewiele osób wie, że statystyka publiczna dysponuje własnymi danymi przestrzennymi. Stanowią one część kartograficzną rejestru TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju). Pracownicy statystyki publicznej od wielu lat prowadzą Przestrzenne Bazy Adresowe, których częścią są granice podziału statystycznego tj. rejonów statystycznych i obwodów spisowych oraz statystyczne punkty adresowe, czyli lokalizacje budynków, w których znajdują się mieszkania. Do 2008 roku mapy te były prowadzone w postaci papierowej.
Przed poprzednią rundą krajowych spisów powszechnych (2010−2011) statystyka publiczna rozpoczęła proces przenoszenia map statystycznych do postaci cyfrowej. Zeskanowano i skalibrowano ponad 27 tys. arkuszy map statystycznych. Następnie przeprowadzono digitalizację granic obwodów spisowych i rejonów statystycznych, a ich przebieg został dostosowany do granic gmin pozyskanych z Państwowego Rejestru Granic (PRG).
Oprócz map statystycznych służby statystyczne prowadziły również papierowe szkice sytuacyjne, na których odzwierciedlony był przebieg ulic oraz położenie budynków, w których znajdują się mieszkania. Szkice te były spójne z bazą rejestru TERYT, jednak nie był to materiał kartometryczny. Korzystając z dostępnych w tamtych latach materiałów referencyjnych z Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego (PZGiK), statystyka publiczna opracowała własnymi środkami Przestrzenne Bazy Adresowe (PBA).
Ponad 160 pracowników Urzędów Statystycznych i ich oddziałów w okresie sześciu miesięcy umiejscowiło na mapie niemal 6 milionów statystycznych punktów adresowych. Tylko dla ok. 30% obszaru Polski dostępne były wówczas w formie cyfrowej informacje adresowe z Ewidencji Gruntów i Budynków (EGiB) lub z Bazy Danych Obiektów Topograficznych (BDOT). Pozostałe punkty zostały wprowadzone przez pracowników statystyki na cyfrową mapę ręcznie, na podstawie szkiców sytuacyjnych, ortofotomapy i innych materiałów.
Od tego czasu statystyka publiczna stale aktualizuje Przestrzenne Bazy Adresowe. Dzięki wprowadzeniu statystycznych punktów adresowych zmianie uległ dotychczasowy system identyfikacji przestrzennej, z przyporządkowania obszarowego (obwody spisowe) do przyporządkowania punktowego. Miało to zasadnicze znaczenie dla zastosowań geomatyki w statystyce publicznej i umożliwiło elastyczne grupowanie danych statystycznych dla dowolnie małych obszarów, a także utworzenie bazy mikrodanych o charakterze przestrzennym, pozwalającej na dokonywanie analiz geostatystycznych różnych zjawisk dotyczących m.in. demografii (np. średnia odległość od pracy, szkoły, szpitala).
Odniesienie danych statystycznych do punktu na mapie pozwoliło uniezależnić prowadzone badania od uciążliwych zmian w podziale terytorialnym kraju, skutkujących zwykle zmianami obwodów spisowych i wynikającymi stąd pracochłonnymi przeliczeniami. Ułatwiło to analizę porównawczą szeregów czasowych niezależnie od zmian zachodzących w tym podziale.
W spisach ludności i mieszkań w 2011 i 2021 roku dane statystyczne gromadzone były z odniesieniem do punktu. Dzięki temu po spisie 2011 GUS przygotował i udostępnił dane demograficzne na siatkach kilometrowych. Statystyka publiczna od lat bierze udział w rozmaitych projektach i inicjatywach związanych z łączeniem danych statystycznych z informacją geoprzestrzenną na poziomie europejskim. Wpisując się w europejskie wytyczne i trendy w zakresie publikacji statystyk na mapach, wykorzystano układ współrzędnych ETRS89-LAEA – dedykowany dla siatek kilometrowych – do publikacji na nich polskich danych. Dzięki temu dane można łączyć i porównywać z danymi europejskimi.
GUS opublikował w siatce kilometrowej następujące dane demograficzne ze spisu 2011: ogólna liczba ludności, ludność wg płci i biologicznych grup wieku oraz współczynnik feminizacji. Dane dostępne są do przeglądania w Portalu Geostatystycznym oraz do pobrania z usługi pobierania INSPIRE. W grudniu 2022 roku również w Portalu Geostatystycznym opublikowana zostanie ogólna liczba ludności w siatce kilometrowej ze spisu 2021, a w kolejnym roku bardziej szczegółowe dane.
Komisja Europejska planuje nałożyć na państwa członkowskie UE obowiązek corocznej publikacji danych demograficznych w siatkach kilometrowych na podstawie danych pozyskiwanych z rejestrów administracyjnych. Według wstępnych założeń od 2025 co roku publikowane mają być dane dotyczące ludności, a od 2031 roku dane dotyczące mieszkań.
Portal Geostatystyczny znajdziesz pod adresem: https://portal.geo.stat.gov.pl/.
Link do usługi znajdziesz na stronie Katalogu Zasobów: https://geo.stat.gov.pl/app/cat/.
Narzędzie powstało w ramach projektu „Przestrzenne Dane Statystyczne w Systemie Informacyjnym Państwa (PDS)”, którego głównym celem była rozbudowa istniejącego Portalu Geostatystycznego.
Dofinansowanie nr POPC.02.01.00-00-0083/18-00 w ramach II Osi priorytetowej POPC.
