27 maja 1990 r., 30 lat temu odbyły się pierwsze w powojennej Polsce wolne wybory samorządowe. Były to wybory do rad gmin zarządzone przez premiera Tadeusza Mazowieckiego. Były to pierwsze wybory do samorządu terytorialnego w Polsce po jego przywróceniu (zniesiony został on w 1950).
Historia podziału terytorialnego Polski po II wojnie światowej
Po II wojnie światowej obowiązywał w Polsce trójstopniowy podział administracyjny kraju, istniejący również w okresie międzywojennym.
W 1950 r. terytorium Polski podzielone było na: 17 województw i 2 miasta wydzielone (Warszawa, Łódź) oraz 330 powiatów, a na szczeblu podstawowym — 704 miasta i 2993 gminy.
1 stycznia 1955 r. zniesione zostały gminy, a na ich miejsce utworzono 8790 gromad.
W latach 1956—1972 stopniowo zmniejszano liczbę gromad, a jednocześnie tworzono nowe powiaty. W rezultacie w końcu 1972 r. było w Polsce 390 powiatów (w tym 75 miast mających status prawny powiatów) i 4315 gromad.
1 stycznia 1973 r. w miejsce zniesionych gromad utworzono 2365 gmin.
1 czerwca 1975 r. zniesiono powiaty, a w miejsce 17 województw i 5 miast wydzielonych (Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań, Wrocław) utworzono 49 województw. Na szczeblu podstawowym jednostkami podziału administracyjnego były gminy i miasta oraz dzielnice w większych miastach.
Od 27 maja 1990 r. termin „gmina” stosuje się do każdej jednostki stopnia podstawowego obejmującej zarówno miasto (gmina miejska) lub teren wiejski (gmina wiejska), jak i miasto wraz z otaczającym je obszarem wiejskim (gmina miejsko-wiejska).
1 stycznia 1999 r. wprowadzono nowy zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa, którego jednostkami są gminy, powiaty i województwa. Utworzono 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz 16 województw. Bez zmian pozostał podział na gminy, których było 2489.
31 grudnia 2018 r. było: 16 województw, 314 powiatów, 66 miast na prawach powiatu oraz 2478 gmin: 302 miejskie (w tym 66 gmin mających również status miasta na prawach powiatu), 1548 wiejskich i 628 miejsko-wiejskich.
Jednostki terytorialne w Polsce w dniu 1 stycznia 2018 r.
Trójstopniowy podział administracyjny (terytorialny) Polski został wprowadzony z dniem 1 stycznia 1999 roku
Zgodnie z nim terytorium Polski podzielone zostało na województwa, następnie na powiaty (w tym gminy mające status miast na prawach powiatu) oraz gminy. Podział ten zastąpił obowiązujący od 1975 roku dwustopniowy podział administracyjny na województwa i gminy.
Wprowadzony w 1999 roku podział obejmował:
- 16 województw,
- 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu,
- 2489 gmin (w tym 11 gmin m.st. Warszawy).
Podział ten, od chwili jego wprowadzenia, ulega niewielkim modyfikacjom. W 2002 roku utworzono 7 powiatów i jedną gminę, jeden powiat przekształcono w miasto na prawach powiatu oraz zlikwidowano 12 gmin, w 2003 roku zlikwidowano jedno miasto na prawach powiatu (przywrócone następnie w 2013 roku), w 2010 roku utworzono jedną gminę, w 2015 oraz 2019 roku zlikwidowano po jednej gminie. Dodatkowo co roku następują niewielkie korekty granic województw, powiatów i gmin. Według stanu na 1 stycznia 2019 r. podział administracyjny Polski obejmował:
- 16 województw,
- 314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu,
- 2477 gmin (w tym 302 gminy miejskie, 638 gmin miejsko-wiejskich i 1537 gmin wiejskich).
Informacje o liczebności poszczególnych jednostek administracyjnych w poszczególnych latach można uzyskać na stronie Rejestru TERYT.
Województwa i powiaty
Podział administracyjny Polski na województwa i powiaty w dniu 1 stycznia 2019 r.
Największe pod względem powierzchni (35558 km2) i liczby ludności (5403,4 tys.) jest woj. mazowieckie. Najmniejsze pod względem powierzchni (9412 km2) i liczby ludności (986,5 tys.) jest woj. opolskie.
Największy pod względem powierzchni jest pow. białostocki (2975 km2) w woj. podlaskim, a najmniejszy — pow. bieruńsko-lędziński (158 km2) w woj. śląskim. Największy pod względem liczby ludności jest pow. poznański (390,3 tys.) w woj. wielkopolskim, a najmniejszy — pow. sejneński (20,1 tys.) w woj. podlaskim.
Gminy w Polsce
Wyróżniane są trzy rodzaje gmin:
- gminy miejskie, których granice pokrywają się z granicą miasta tworzącego gminę (gminy miejskie mogą być także miastami na prawach powiatu);
- gminy miejsko-wiejskie, w których skład wchodzą zarówno miasta w granicach administracyjnych, jak i obszary poza granicami miast;
- gminy wiejskie, które na swoim obszarze nie posiadają miast.
Rodzaje gmin w Polsce według TERYT w dniu 1 stycznia 2018 r.
Największą obszarowo gminą jest Pisz (634 km2) w pow. piskim, a najmniejszą — gmina miejska Górowo Iławeckie (3 km2) w pow. bartoszyckim, obie położone w woj. warmińsko-mazurskim. Największą pod względem liczby ludności gminą jest m.st. Warszawa (1778,0 tys.), będące także
miastem na prawach powiatu, w woj. mazowieckim, a najmniejszą — gmina Krynica Morska (1,3 tys.) w pow. nowodworskim, w woj. pomorskim.
Siła polskich regionów
Udziały poszczególnych regionów Polski w generowaniu PKB w 2017 roku były znacznie zróżnicowane – od 2,1 proc. w regionie opolskim do 17,2 proc. w regionie warszawskim stołecznym.
Produkt Krajowy Brutto w 2017 r.
Wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2017 roku kształtowała się na poziomie od 35,6 tys. zł w regionie lubelskim (68,9 proc. przeciętnej dla kraju) do 113,3 tys. zł w regionie warszawskim stołecznym (218,9 średniej krajowej).
Najwyższy poziom PKB na 1 mieszkańca uzyskany w 2017 roku w regionie warszawskim stołecznym przewyższał ponad 3-krotnie wartość PKB na 1 mieszkańca regionu lubelskiego, w którym to odnotowano najniższy jego poziom.
