Zjawiska ekstremalne takie jak intensywne opady, susze czy huragany zdarzały się od wieków, jednak obserwowany wzrost temperatury powietrza powoduje zauważalne zmiany w ich występowaniu.
Stają się one coraz częstsze, bardziej intensywne oraz pojawiają się w regionach, w których to tej pory ich nie notowano. Raport Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu wskazuje, że każde dodatkowe 0,5°C ocieplenia atmosfery powoduje wyraźny wzrost intensywności i częstotliwości występowania fal upałów, nawalnych opadów, a w niektórych regionach również susz.
Zjawiska ekstremalne na świecie występują kilkaset razy rocznie
W latach 2001-2019 ich liczba wahała się w przedziale od 300 do 400 wystąpień. Najwyższą liczbę zjawisk odnotowano w 2005 roku. W latach 2001-2019 najczęściej odnotowywano wystąpienie powodzi, które stanowiły blisko połowę zdarzeń ekstremalnych ujętych w statystyce (49%). Powodzie, susze czy huragany powodują dotkliwe szkody materialne i straty finansowe. Wpływają negatywnie na zdrowie oraz rozwój gospodarczy i społeczny na całym świecie. W ciągu ostatnich 19 lat największe straty odnotowano w roku 2005 oraz 2017. Najczęstszym powodem strat w latach 2001-2019 były burze i huragany (61%) oraz powodzie (27%).
Liczba zjawisk ekstremalnych na świecie w latach 2001-2019
W wyniku postępu cywilizacyjnego i działalności człowieka doszło do zwiększenia podatności obszarów na występowanie zjawisk ekstremalnych na całym świecie, a straty spowodowane ich oddziaływaniem rosną. Zwiększa się liczba ludności narażonej na zjawiska ekstremalne, wzrasta zamożność społeczeństw (w tym dochodzi do wzrostu i akumulacji majątku, który może zostać potencjalnie zniszczony).
Liczba ofiar spowodowanych przez zjawiska ekstremalne na świecie w latach 2001-2019
Spowolnienie tendencji wzrostu strat prawdopodobnie będzie możliwe, jeżeli zamożne społeczeństwa zaczną podejmować działania polegające na ograniczaniu ryzyka klęsk żywiołowych i adaptacji do zmian klimatu. Odzwierciedleniem skuteczności takich działań jest obserwowane zmniejszenie śmiertelności w globalnych trendach liczby ofiar śmiertelnych z powodu zjawisk ekstremalnych, osiągnięte dzięki ciągłemu udoskonalaniu systemów wczesnego ostrzegania. W analizowanym okresie najwięcej ofiar śmiertelnych spowodował cyklon Nargis, który w 2008 roku nawiedził Birmę, oraz fale upałów w roku 2003 i 2010.
W przypadku liczby ofiar śmiertelnych spowodowanych zjawiskami ekstremalnymi ogółem obserwuje się tendencję spadkową, natomiast wzrasta liczba zgonów wynikających z oddziaływania fal upałów. W analizowanym okresie, czyli w latach 2001-2019, najczęstszą przyczyną śmierci były burze i huragany.
Straty spowodowane zjawiskami ekstremalnymi na świecie w latach 2001-2019
Najkosztowniejszą klęską żywiołową na świecie był Huragan Katrina, który w 2005 roku dotknął północną część Stanów Zjednoczonych i spowodował straty w wysokości 480 mld zł (125 mld US$). Jest to wartość porównywalna z wysokością rocznych dochodów budżetu Polski. Miastem, które szczególnie ucierpiało, był Nowy Orlean, gdzie doszło do ogromnych zniszczeń w wyniku przerwania wałów przeciwpowodziowych.
W Europie zjawiska ekstremalne powodowały średniorocznie 35 mld zł strat, a ich przyczyną najczęściej były powodzie (51%). Spośród analizowanych zjawisk główną przyczyną zgonów w okresie 2001-2019 były fale upałów (98%), które powodowały średniorocznie 7 630 ofiar śmiertelnych.
Atlas skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce powstał w ramach projektu realizowanego przez Instytut Ochrony Środowiska-Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie pn. „Baza wiedzy o zmianach klimatu i adaptacji do ich skutków oraz kanałów jej upowszechniania w kontekście zwiększenia odporności gospodarki, środowiska i społeczeństwa na zmiany klimatu oraz przeciwdziałania i minimalizowania skutków nadzwyczajnych zagrożeń”, współfinansowanego ze środków pochodzących z Unii Europejskiej z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.
